Waar was de wind deze winter?

Deze winter waaide het aanmerkelijk minder dan voorspeld. Ongunstig voor de opbrengst van fonds Zeewind Bestaande Parken, maar juist gunstig voor de offshore bouw van Nobelwind, het park van Zeewind Nieuwe Parken. Wat is de oorzaak van dit recente tekort aan wind? En waarom kan juist investeren in duurzame energie de oplossing zijn? In deze blog deelt weerman en klimatoloog Reinier van den Berg zijn visie.

We hebben een vreemde winter achter de rug. In tegenstelling tot vorige jaren was het niet zo extreem zacht. We konden in januari zelfs schaatsen, en soms viel er eindelijk weer eens wat sneeuw. Maar dat was het opvallende eigenlijk niet; het is immers vrij normaal dat het in een Nederlandse winter weleens vriest of sneeuwt. Het meest opmerkelijke deze winter was de wind. Of nauwkeuriger: het tekort aan wind.

Mooie opbrengst zonnepanelen
Na een wisselvallige en warme zomer met soms extreem zware onweersbuien, met wateroverlast en grote hagelstenen, volgde een heerlijke septembermaand. Die verlenging van de zomer had alles te maken met hogedrukgebieden boven Europa. Wat we toen nog niet konden vermoeden gebeurde wel. De rest van de herfst en de hele winter stond het weer namelijk ook in het teken van standvastige hogedrukgebieden.

Hierdoor grossierden de herfst en de winter vooral in rustig, droog weer met redelijk veel zonneschijn. Bezitters van zonnepanelen kwamen weinig tekort. Zelfs in de donkere maanden zagen ze tot hun vreugde nog geregeld een mooie dagopbrengst.

Records op de Noordpool
Wat ook een belangrijke factor is voor de hoeveelheid wind, is de Noordpool. Hier zijn deze herfst en de winter de meest exotische records gebroken. Op Spitsbergen werden in november honderden mensen geëvacueerd vanwege regen en modderlawines, als gevolg van de hoge temperaturen. Ook hartje winter steeg het kwik soms tot dik boven nul en spoelde de regen de sneeuwlaag weg. Een unicum voor Spitsbergen.

In het Noordpoolgebied en ook op Spitsbergen was het herhaaldelijk 20 of zelfs 25 graden warmer dan de norm. Geen wonder dat het ijs – zowel qua oppervlakte als qua volume – minder was dan ooit waargenomen.

Straalstroom
Die warme Noordpool is misschien wel de verklaring van ons tekort aan wind de afgelopen maanden. Hoe dat precies zit? In het winterhalfjaar zien we op de gematigde breedten traditiegetrouw vaak een stevige westelijke stroming hogerop in de atmosfeer, die bekendstaat als de straalstroom. Onder een sterke straalstroom waait het – ook op windmolenhoogte – doorgaans stevig door.

De drijvende kracht achter de straalstroom is het temperatuurverschil tussen de polaire en arctische gebieden ver naar het noorden, en de mildere lucht verder naar het zuiden. Hoe kouder de Noordpool is ten opzichte van zuidelijker gebieden, hoe sterker de westelijke straalstroom moet kunnen worden. Dat temperatuurverschil is in de winter normaliter veel groter dan ’s zomers. Dit is meteen ook de reden dat het ’s winters vaak harder waait dan in de zomer.

Minder ijs in het Poolgebied
Door de opwarming van de wereld smelt er steeds meer ijs in het Poolgebied. Hoe minder ijs er overblijft, hoe moeilijker het er in de herfst en de winter nog ijzig koud kan worden. Boven open oceaanwater zal het immers niet makkelijk hard vriezen. Met meer open water in de winter zien we dus een warmere Noordpool, zoals de afgelopen maanden duidelijk waarneembaar was.

Dit resulteerde in een relatief zwakke straalstroom, die zich vaak in grote bochten wrong. In die bochten ontstaan traag bewegende lagedrukgebieden of juist grote hogedrukgebieden. Het eindresultaat was voor onze omgeving een tekort aan wind, dat in sommige maanden opliep tot wel 25%.

Positief effect op de wind
We kunnen overigens niet stellen dat minder ijs op de Noordpool per definitie leidt tot minder wind. Vorig jaar bijvoorbeeld had de Noordpool bijna even weinig ijs als dit jaar. Ook was het veel warmer dan normaal. Desondanks waaide de zuidwestenwind toen wel lekker door in de winter. Verder kunnen lagedrukgebieden in onze omgeving actiever worden als de aarde verder opwarmt. Dat kan dan weer een positief effect op de windkracht hebben, wat het hele jaar kan spelen. Ook tropische patronen zoals El Niño en La Niña hebben effect op hoge- en lagedrukgebieden bij ons, en dus op de hoeveelheid wind.

En dan is er nog de mogelijkheid dat de Warme Golfstroom door het smeltende ijs van Groenland in meer of mindere mate aan banden wordt gelegd. Iets wat al in de nabije toekomst zou kunnen gebeuren. In dat scenario kan het Poolgebied toch weer kouder worden, in een verder opwarmende wereld.

Weer een ouderwetse diepvries?
Kortom, opwarming van de aarde heeft op allerlei manieren invloed op ons klimaat – met vaak grote (negatieve) gevolgen. Investeren in de verduurzaming van onze energievoorziening is dan ook van het grootste belang. De transitie naar schone energie moeten én kunnen we versnellen, bijvoorbeeld door te investeren in wind- en zonne-energie.

Zelfs in een winter met relatief weinig wind wekken windturbines nog steeds enorm veel elektriciteit op. Een zachte winter heeft daarnaast het voordeel dat offshore bouwwerkzaamheden voor nieuwe windparken zonder belemmering kunnen plaatsvinden. Bovendien is de opbrengst van zonnepanelen aanzienlijk beter.

Hoe sneller we wereldwijd deze transitie waarmaken, hoe meer kans we hebben om de opwarming van de wereld tegen te gaan. Zo wordt de Noordpool in een verre toekomst misschien toch weer een echte ouderwetse diepvries.

Reinier van den Berg
Weerman en klimaatdeskundige